Axel Hagedorn: 11 belangrijke verschillen tussen Nederlandse en Duitse rechtssysteem

Dat Duitsland de grootste handelspartner van Nederland is, dringt bij steeds meer mensen door. Alleen al met de deelstaat Beieren drijven we meer handel dan met China. Deze wederzijdse economische afhankelijkheid zie je ook terug in de juridische dienstverlening. Daarom 11 belangrijke verschillen tussen beide rechtssystemen op een rij.

Het is gebruikelijk dat ondernemers juridisch advies nodig hebben. In het algemeen zijn de verhoudingen tussen Nederlandse en Duitse zakenpartners uitstekend. Dit neemt niet weg dat in voorkomende gevallen Nederlandse ondernemers toch naar een rechtbank in Duitsland moeten omdat er een conflict is ontstaan met een Duitse zakenpartner. In een dergelijk geval is het dus wel goed om te weten dat het Duitse procesrecht op een aantal aspecten sterk afwijkt van het Nederlandse procesrecht.

Neem een Duitse advocaat mee

Indien je als Nederlandse ondernemers voor de Duitse rechter moet verschijnen, is het aan te raden om altijd een Duitse advocaat (Rechtsanwalt) ter hand te nemen, ook al is dit niet verplicht bij een Amtsgericht (vergelijkbaar met een Nederlands kantongerecht). Amtsgerichte behandelen zaken met een belang tot 5.000 euro of onder andere huur- en familiezaken. Duitsland kent daarnaast nog een aantal andere specialistische rechtbanken zoals voor arbeidsrechtszaken, sociale zaken of administratief recht. Om het Duitse rechtssysteem beter te begrijpen nu 11 belangrijke verschillen op een rij:

1. Duitse advocaat werkt minder vaak met uurtarief

Heel belangrijk om te weten is dat Duitse advocaten vaak niet per uurtarief afrekenen. In het Duitse recht is vastgelegd dat advocaten automatisch volgens een tabellarisch systeem afrekenen, waarbij de vergoeding afhankelijk is van het belang van de zaak. In dit systeem wordt naarmate het belang van de zaak groter is, de vergoeding voor de advocaat hoger. Voor verschillende handelingen dient een extra vergoeding te worden betaald. Als het belang groot is, kan het daarom verstandig zijn om met een advocaat wel een uurtarief af te spreken. Afhankelijk van de omvang en de complexiteit van de zaak kan dit immers gunstiger voor de cliënt zijn dan de vergoeding volgens het wettelijke systeem. Wie kiest voor een uurtarief, dient wel een uitdrukkelijke schriftelijke vergoedingsafspraak overeen te komen.

2. Winnaar krijgt kosten volledig vergoed

Wat verder zeer belangrijk is om te weten, is dat de partij, die een proces wint, de volledige kosten vergoed krijgt zoals deze in het tabellarische systeem is vastgesteld. Dit is een fundamenteel verschil met Nederland waar de kosten doorgaans bij lange na niet door de kostenveroordeling van de rechtbank worden gedekt. Een uitzondering op deze regel vindt men bij arbeidsrechtszaken in Duitsland bij het zogenaamde Arbeitsgericht. In dergelijke zaken draagt elke partij de eigen advocaatkosten, ongeacht de uitkomst van de zaak. Er vindt dus geen kostenveroordeling ten laste van de verliezende partij plaats.

3. Kosten in Duitsland anders berekend

Een voordeel van dit tabellarisch systeem is dat de kosten van een proces in Duitsland goed kunnen worden ingeschat. Ook de griffierechten, dus de kosten bij het gerecht, worden volgens een tabellarisch systeem berekend. Terwijl in Nederland het griffierecht vaststaat voor zaken met een belang tot 100.000 euro en voor alle zaken met een belang daarboven eveneens een vast bedrag geldt, is dit in Duitsland volstrekt anders en stijgt ook het griffierecht verhoudingsgewijs met het belang van de zaak. Als het belang van de zaak heel groot is, dienen de procespartijen daarom ook veel hogere griffierechten te betalen dan in Nederland. In Nederland betaal je voor zaken bij de rechtbank tot 100.000 euro als ondernemer altijd 1.929 euro, terwijl in Duitsland het griffierecht geleidelijk stijgt. In Duitsland betaalt men bij een civiel proces met een belang van bijvoorbeeld 100.000 euro ongeveer 3.000 euro aan griffierechten en bij een belang van bijvoorbeeld 10.000 euro slechts rond de 700 euro.

4. Tegenvordering verhoogt griffiekosten

Daarnaast is ook nog een ander verschil met Duitsland te noemen. In Nederland wordt vaak een zogenaamde ‘reconventionele vordering’ ingediend, dat wil zeggen een tegenvordering door de gedaagde partij. Een dergelijke reconventionele vordering verhoogt in Nederland niet het griffierecht, terwijl dit in Duitsland wel het geval is. Het maakt de zaak immers bijna altijd omvangrijker en gecompliceerder. Waarom zou je daarvoor niet extra griffierecht moeten betalen? Terecht wordt er vaak op gewezen dat gerechtelijke procedures korter en sneller kunnen. Een manier om dit te bewerkstelligen, is het belasten van de reconventionele vorderingen met griffierechten. Partijen zullen dan vaker afzien van een eventuele reconventionele vordering, verwacht ik. De Deutsche Anwaltverein biedt op zijn website kosteloos een calculator voor de proceskosten aan. Hier kan iedere ondernemer zelf berekenen welk proceskostenrisico hij loopt voor het geval dat hij verliest. Hieruit valt op te maken dat het Duitse systeem zo is opgebouwd, dat het totaal van de kosten voor het griffierecht en de advocaatkosten van beide partijen altijd lager zijn dan het belang van de zaak.

5. Civiele proces loopt anders in Duitsland

Ook de procesgang op zich verschilt in het civiele proces. In Duitsland wordt een dagvaarding ingediend bij het bevoegde gerecht. Het gerecht zorgt voor de betekening van de dagvaarding bij de wederpartij en dus niet de eisende partij zelf, zoals in Nederland. Met de ‘betekening van de dagvaarding’ ontvangt de gedaagde partij vaak ook van de rechtbank de datum voor een eerste zitting en een termijn voor de conclusie van antwoord. Anders dan in Nederland vindt altijd na de eerste schriftelijke ronde tussen partijen een hoorzitting plaats. In deze hoorzitting is de rechter wettelijk verplicht om partijen op verschillende juridische aspecten te wijzen.

6. Actieve rol rechter

Het gerecht wijst dus de partijen op tekortkomingen in de argumentatie of geeft bijvoorbeeld inzicht in de bewijslastverdeling. Hierdoor kan in de tweede schriftelijke ronde vaak worden volstaan met kortere conclusies, omdat partijen zich alleen nog over de opmerkingen van de rechter uitlaten. Deze eerste zitting wordt ook dikwijls aangehaald om te proberen een schikking te bereiken. Ook daarbij heeft de rechter vaak een actievere rol dan in Nederland het geval is.

7. Geen pleidooi in Duitsland

Een pleidooi, zoals in Nederlandse civiele processen gebruikelijk is, kent het Duitse civiele procesrecht helemaal niet. De meeste zittingen in civiele zaken duren daarom hooguit 15 minuten en in uitzonderlijke gevallen waar de juridische problematiek ingewikkelder is, kan het een half uurtje duren.

8. Advocaat kan de rechter bellen

Verder is het is in Duitsland ook niet verboden dat een advocaat telefonisch contact opneemt met een rechter. Uiteraard wordt de zaak dan niet inhoudelijk besproken, maar procestechnische dingen kunnen gewoon met een rechter worden doorgenomen. Hierbij moet je denken aan bijvoorbeeld de verplaatsing van een zittingstermijn, de verlenging van termijnen om te reageren, of vraagstukken omtrent deskundigen. In Duitsland gaat men ervan uit dat een rechter zijn onafhankelijke positie daardoor niet verliest en vertrouwt men aldus op het eigen inzicht van de rechter.

9. Kort geding bestaat niet in Duitsland

Een groot verschil met Nederland bestaat in het ontbreken van een kort geding in Duitsland. Er is weliswaar een soort van kort geding genaamd Einstweiliges Verfügungsverfahren, maar dat is alleen in uitzonderlijke gevallen mogelijk, bijvoorbeeld in het persrecht of in het intellectueel eigendomsrecht. Voor het instellen van een geldvordering staat in Duitsland een kort geding niet ter beschikking zoals dat in Nederland wel het geval is.

10. Mahnbescheid

Het Duitse procesrecht kent wel het zogenaamde Mahnbescheid. Dit is een zeer geschikte wijze van procesvoering voor onbetwiste vorderingen. De eisende partij hoeft alleen een formulier in te vullen en in te dienen waarin de vordering gekwantificeerd wordt en de oorsprong zeer summier wordt omschreven. Als de wederpartij niet reageert, heeft men binnen zeer korte termijn een titel, die geëxecuteerd kan worden.

11. Geen beslaglegging

Een ander groot verschil met Nederland is dat het Duitse recht geen conservatoir beslag kent zoals in Nederland. Anders dan de summiere toetsing die de rechters bij een beslagverzoek in Nederland toepassen, is in Duitsland een dergelijk beslag alleen mogelijk als de eisende partij kan aantonen dat de wederpartij bezig is om het vermogen te verduisteren. Dit is een lastige bewijspositie en daarom wordt conservatoir beslag niet vaak door de rechtbanken toegepast dan wel toegestaan.

Laat u goed informeren

Deze korte schets van de civiele procesgang laat al zien hoe veel verschillen er in het Duitse procesrecht bestaan ten opzichte van het Nederlandse procesrecht. Het is de Nederlandse ondernemers daarom aanbevolen om bij eventuele geschillen met Duitse wederpartijen zich vooraf goed over de diverse mogelijkheden te laten informeren door een Duitse Rechtsanwalt.