Wanneer kan een overeenkomst worden ontbonden en wanneer niet?

Bij het sluiten van een overeenkomst, geldt dat beide partijen datgene moeten uitvoeren waartoe zij zich hebben verbonden. Bij een koopovereenkomst is dat een verplichting tot betaling door de koper tegenover de verplichting van de verkoper om een goed product te leveren. Dit leidt meestal niet tot problemen, maar wat nu als de koper niet tevreden is, en bijvoorbeeld een herstelpoging geen soelaas heeft geboden en de koper van de koop wil afzien? Dat voorzichtigheid hierbij geboden is, volgt uit een uitspraak van de Rechtbank Noord-Holland van 2 december 2020. De koper in kwestie kocht een op maat gemaakt filtersysteem voor een restaurantkeuken à € 35.029,50. De koper heeft de koop ontbonden per brief, maar deze ontbinding was te vluchtig ingeroepen, met als gevolg dat de Rechtbank oordeelde dat de ontbinding geen doel trof en de overeenkomst kwam te herleven.

Het begrip: Ontbinding

Ontbinding is een middel om een overeenkomst te beëindigen en houdt in dat partijen niet langer gebonden zijn aan hun verplichtingen onder een overeenkomst. Na ontbinding resteert een verplichting van beide partijen om de oude overeenkomst ongedaan te maken. Bij een koopovereenkomst betekent dat, dat de verkoper de aankoopsom moet terugbetalen en dat de koper het gekochte aan de verkoper moet teruggeven. Als teruggave niet mogelijk is, zoals bij een inbouwkeuken, dan geldt dat er ongedaan gemaakt moet worden door de waarde van, in dit geval de keuken, te bepalen op het moment van ontbinding. Er wordt dan rekening gehouden met de kosten voor herstel en overlast voor de koper.

Ontbinding is slechts een van de middelen die een ontevreden koper heeft, om de verkoper te bewegen tot genoegdoening. De koper kan ook bijvoorbeeld ook de betaling opschorten, betalingen verrekenen, nakoming eisen door herstel of vervanging van een product te verlangen, of in plaats van nakoming een vervangende schadevergoeding te eisen. Al deze middelen kunnen enkel worden ingezet als aan bepaalde voorwaarden is voldaan. In dit artikel worden enkel de voorwaarden voor ontbinding uitgelicht.

Vereist: Tekortkoming

Voor ontbinding is allereerst een tekortkoming in de nakoming van een overeenkomst vereist. Bij een koopovereenkomst geldt dat de koper tekortschiet door niet te betalen en de verkoper tekortschiet door een product te leveren dat niet de eigenschappen bezit die de koper mag verwachten. Zo oordeelde de Rechtbank over het filtersysteem in kwestie, dat deze de kooklucht niet zodanig neutraliseerde als de bedoeling was en dat dit op zich een tekortkoming was.

Vereist: Verzuim

Wanneer sprake is van een tekortkoming, geldt dat indien het nog mogelijk is om de tekortkoming te verhelpen, er pas ontbonden kan worden nadat een partij in verzuim is. Wanneer voor het correct nakomen geen termijn is bepaald, geldt als hoofdregel dat verzuim pas ontstaat na een ingebrekestelling, maar verzuim kan bijvoorbeeld ook intreden wanneer een partij zegt niet te zullen nakomen. Het weigeren van herstel van een gebrekkig product door een verkoper, is om die reden niet zonder risico’s. Het intreden van verzuim kan ook buiten deze drie mogelijkheden plaatsvinden, maar zogezegd is de hoofdregel dat een ingebrekestelling gestuurd moet worden om verzuim teweeg te brengen. Een ingebrekestelling kent de volgende vereisten:

1. Nakoming moet geëist worden door een aanmaning;
2. Er moet een termijn gegeven worden waarbinnen nagekomen moet worden;
3. De gegeven termijn moet redelijk zijn;
4. Duidelijk moet zijn wat er precies wordt gevorderd en op grond waarvan.

In de praktijk wordt niet zelden gebruik gemaakt van erg korte (ergo: niet redelijke) termijnen bij ingebrekestellingen. Van belang is dat de ingebrekestelling echt een kans biedt aan de schuldenaar om alsnog correct na te komen. Wat een redelijke termijn is, verschilt per geval. Vaak wordt een termijn van veertien dagen gehanteerd, maar als het om een partij tulpen gaat is veel meer haast geboden en wanneer het om het afbouwen van een woning gaat, zullen twee weken veelal te kort zijn.

Toegepast op de praktijk

In de zaak die voorlag bij de Rechtbank Noord-Holland over het filtersysteem, staat met name de vraag of een redelijke termijn is geboden voor nakoming ter discussie. De verkoper en koper waren na klachten van de koper overeengekomen dat de koper een vervangend (nieuw) filtersysteem zou krijgen. Het filtersysteem is een complex en op maat gemaakt product, waarbij onderdelen uit het verre buitenland moesten komen, zodat het maakproces enige tijd in beslag nam. Dit wist de koper, omdat zij bij de aankoop van het filtersysteem al drieënhalve maand moest wachten.

De koper duurt het na drie maanden wachten op het vervangende filtersysteem echter te lang en stelt de verkoper in gebreke om binnen twee weken het filtersysteem te herstellen of te vervangen. De verkoper geeft aan er alles aan te doen om het filtersysteem zo snel mogelijk te installeren, maar ook dat er transportproblemen zijn, die buiten haar macht liggen. De coronapandemie is dan net opgelaaid. De koper verlengt de termijn nog tot in totaal vier weken en wel tot 13 maart 2020. De coronapandemie heeft ondertussen ook Nederland bereikt en de regering heeft op 15 maart 2020 besloten tot een horecasluiting. De koper in kwestie is zogezegd een restaurant. Op 17 maart 2020 stuurt de koper een brief waarin zij de koop ontbindt en terugbetaling van de koopsom eist. De verkoper weigert dit en heeft het filtersysteem op 2 april 2020 geleverd gekregen en wil het plaatsen bij de koper, maar de koper houdt vast aan de door haar ingeroepen ontbinding.

De Rechtbank oordeelt dat de ingebrekestellingstermijnen van tezamen vier weken onvoldoende waren. Redengevend is dat de verkoper toch al rekening moet houden met lange levertermijnen en dat de verkoper telkens duidelijk heeft aangegeven het vervangende filtersysteem te willen plaatsen. Daarnaast heeft de verkoper in de periode van het wachten op het nieuwe filtersysteem hulp aangeboden wanneer de koper klaagde. Aangezien de Rechtbank oordeelt dat er geen redelijke termijn in acht genomen is, ontbreekt verzuim in dit geval. De – in coronatijd – toegestuurde ontbindingsverklaring was te voorbarig en de ontbinding slaagt dan ook niet. Het vereiste verzuim ontbreekt immers, omdat geen redelijke termijn is geboden voor nakoming: in dit geval door middel van vervanging. Het rechtsgevolg is dat de overeenkomst weer herleeft en de verkoper alsnog een kans krijgt om een vervangend filtersysteem bij de koper te leveren en te monteren. Gelet op de duur van de rechtszaak heeft de koper aldus negen maanden langer dan noodzakelijk met het oude – niet feilloze – filtersysteem moeten leven.

Alternatief: Rechter ontbinding laten uitspreken

Uit deze casus kan lering getrokken voor een koper die de vaart erin wil houden bij de levering van een vervangend product. De koper had van tevoren een termijn af kunnen spreken, voor wanneer het vervangende filtersysteem geïnstalleerd had moeten zijn. Dan was verzuim immers ingetreden na het verstrijken van die datum. De koper had daarnaast redelijke (lees: langere) termijnen moeten hanteren in de sommaties aan de verkoper. Daarnaast had de koper ervoor kunnen kiezen om de Rechtbank te vragen de overeenkomst te ontbinden in plaats van zelf een ontbindingsbrief te versturen. Door zelf te ontbinden kon de verkoper niet meer nakomen door het filtersysteem te vervangen, terwijl wanneer de rechter verzocht zou zij om ontbinding uit te spreken, dit rechtsgevolg pas intreedt als de rechter de ontbinding uitspreekt. De verkoper had in dat geval veel meer tijd gehad om de klachten van de koper op te lossen. Zo had het vervangende filtersysteem in de tussentijd gemonteerd kunnen worden en de werking ervan kunnen worden uitgeprobeerd. Bij een goedwerkend filtersysteem was het probleem opgelost en bij een slechtwerkend systeem zou een rechtsgang nog openstaan.

Vereist: Ontbinding moet gerechtvaardigd zijn

De Rechtbank Noord-Holland heeft in haar uitspraak nog een overweging aan deze zaak gewijd. Namelijk: Zelfs wanneer de verkoper in verzuim zou zijn, mocht de koper in dit geval nog steeds niet ontbinden omdat de tekortkoming in dit geval de ontbinding met haar gevolgen niet rechtvaardigt. Ontbinding zou er in dit geval toe leiden dat de verkoper blijft zitten met twee op maat gemaakte filtersystemen met een verkoopprijs van € 35.029,50 per stuk en bovendien zou de verkoper daarenboven de aankoopprijs aan de koper moeten terugbetalen, terwijl de koper behoefte heeft aan een filtersysteem. Ook hier is van betekenis dat de verkoper telkens behulpzaam is geweest om klachten van de koper zoveel mogelijk te verhelpen, zolang het nieuwe filtersysteem niet geleverd was. Slotsom is dat ontbinding in dit geval en op dit moment niet kon worden ingeroepen omdat de gevolgen van de ontbinding voor de verkoper veel ingrijpender zijn dan voor de koper.

Conclusie

De ontevreden koper die (na een vergeefse poging tot herstel) over wil gaan tot ontbinding doet er goed aan om zorgvuldig te werk te gaan. Belangrijk is dat sprake is van verzuim, als correcte nakoming in principe nog mogelijk is. Verzuim kan ontstaan na het verstrijken van een (belangrijke) termijn of een ingebrekestelling. Bij een ingebrekestelling is het van belang om een redelijke termijn voor nakoming te geven. Uit de uitspraak van de Rechtbank Noord-Holland volgt dat van de koper in dit geval gevergd werd dat deze ten minste vierenhalve maand levertijd voor lief moest nemen, vanwege de bijzondere kenmerken van het filtersysteem. Een ingebrekestelling die uitgaat van een kortere (herstel- of vervangings)termijn treft geen doel. Daarnaast is deze casus een goed voorbeeld van een situatie waarin de belangen van partijen zijn afgewogen en ertoe nopen dat geen ontbinding kan worden ingeroepen. Het gevolg dat de verkoper met twee onverkoopbare filtersystemen blijft zitten en de aankoopprijs moet terugbetalen weegt niet op tegen het belang van de koper om snel verschoond te zijn van kooklucht in haar restaurantkeuken.

Kortom, niet goed is niet altijd geld terug. Echter, wanneer de nodige zorgvuldigheid in acht genomen wordt, kunnen bepaalde misslagen weldegelijk voorkomen worden.

Dit artikel is geschreven door  mr. Anton Heilig, advocaat bij Van Diepen Van der Kroef Avocats te Hoorn. Voor vragen over dit artikel of advies over uw mogelijkheden bij het ontbinden of het voeren van verweer tegen een ontbinding kunt u contact met hem opnemen.