Gaat een koper failliet, dan kan een verkoper zijn vordering op de koper vaak afschrijven. Wie producten naar Duitsland exporteert, kan dat voorkomen door een eigendomsvoorbehoud naar Duits recht af te spreken. Het Duitse recht biedt daartoe veel verdergaande mogelijkheden dan het Nederlandse recht. Een aanpassing van de algemene verkoopvoorwaarden kan al volstaan om meer zekerheid te verkrijgen.

Voor een exporteur naar Duitsland kan het een groot verschil maken of in zijn algemene voorwaarden een eigendomsvoorbehoud naar Nederlands of naar Duits recht is opgenomen. Recentelijk zagen wij in onze praktijk weer een typisch voorbeeld. Een Nederlandse exporteur van onderdelen voor machines had producten aan een Duitse koper verkocht. De Duitse koper ging failliet. De Nederlandse exporteur deed een beroep op het eigendomsvoorbehoud opgenomen in zijn algemene voorwaarden. De Duitse curator informeerde hem dat alle geleverde onderdelen in Duitsland reeds tot machines geassembleerd waren. Deze waren bovendien reeds aan derden doorverkocht. Daarmee had de Nederlandse verkoper het eigendom van de geleverde onderdelen verloren. Hij had geen zekerheid meer en kon slechts zijn vordering bij de curator indienen. Als concurrente crediteur ontving hij geen uitkering. Had hij een eigendomsvoorbehoud naar Duits recht afgesproken, dan had hij waarschijnlijk een deel van zijn vorderingen nog kunnen incasseren. Hoe komt dat?

Eigendomsvoorbehoud, hoe zit dat?

In de meeste algemene verkoopvoorwaarden staat een eigendomsvoorbehoud. Dit betekent dat het eigendom van de verkochte producten pas aan de koper overgaat nadat de koopprijs is betaald. In geval van een faillissement van de koper heeft een eigendomsvoorbehoud grote betekenis. Heeft de koper de verkochte producten nog niet betaald, dan is de verkoper in beginsel nog eigenaar. Bij een faillissement valt zijn eigendom buiten de boedel. Hij kan dan van de curator de afgifte van de reeds geleverde, maar nog niet betaalde goederen opeisen.

Toch vist de verkoper bij een faillissement van de koper vaak achter het net. Vaak assembleert de koper de geleverde onderdelen tot een nieuw product (de geleverde onderdelen worden bijvoorbeeld in een machine ingebouwd). Door het ontstaan van een nieuw product verkrijgt de koper automatisch het eigendom. De verkoper verliest dan zijn eigendom van de geleverde onderdelen, ook al heeft de koper de koopprijs nog niet betaald. Of de koper verkoopt de gekochte producten door. Zijn koper verkrijgt dan (te goeder trouw) het eigendom. Opnieuw verliest de verkoper onder eigendomsvoorbehoud zijn eigendom, terwijl hij de koopprijs nog niet heeft ontvangen.

Eigendomsvoorbehoud naar Duits recht

Naar Duits recht is de verkoper veel beter beschermd. Nederland kent slechts het  zogenaamde eenvoudige eigendomsvoorbehoud. De koper verkoopt een product en behoudt zich het eigendom van dit product voor, totdat hij de koopprijs heeft ontvangen. Verder strekkende vormen van een eigendomsvoorbehoud zijn in principe nietig.

Het Duitse recht kent veel effectievere vormen van een eigendomsvoorbehoud.

Verlengd eigendomsvoorbehoud

Naar Duits recht bestaat de mogelijkheid het eigendom “te verlengen” tot uit de oorspronkelijke zaak vervaardigde zaken (Eigentumsvorbehalt mit Verarbeitungsklausel). Worden de geleverde onderdelen door de koper geassembleerd, dan verkrijgt de verkoper van de nieuwe zaak het eigendom. In geval van een faillissement van de koper heeft de verkoper dan een sterkere positie. Hij heeft direct verhaal op de nieuwe zaak.

Stel, de koper van een onder eigendomsvoorbehoud gekochte zaak, verkoopt die zaak aan een derde. Naar Duits recht kan de koper zijn vordering tot betaling van de koopprijs aan de verkoper overdragen. In geval van een faillissement kan de verkoper onder eigendomsvoorbehoud dan van de derde betaling van de koopprijs eisen.

Uitgebreid eigendomsvoorbehoud

In de praktijk heel belangrijk is ook het zogenaamde Kontokorrentvorbehalt. In een lopende relatie behoudt de verkoper zich het eigendom van alle geleverde zaken voor totdat alles is betaald. Ook al  is de eerste van meerdere leveringen betaald, de koper verkrijgt dan in principe pas het eigendom van de geleverde producten, nadat hij alle leveringen heeft betaald. In geval van een faillissement van de koper heeft de verkoper dan een sterkere positie. Hij heeft direct verhaal op de geleverde producten.

Export naar Duitsland

Kan een Nederlandse verkoper baat bij een Duits eigendomsvoorbehoud hebben? Ja, mits hij naar Duitsland exporteert. Hoe komt dat? In Nederland bestaat voor de export van producten aparte wetgeving (artikel 10:128 BW). Is een zaak voor de export bestemd, dan kunnen partijen afspreken dat op een eigendomsvoorbehoud het recht van het land van bestemming van toepassing is. Voorwaarde is dat de zaak ook daadwerkelijk naar het buitenland geleverd wordt. Kort gezegd: Wie naar Duitsland exporteert, kan afspreken dat op het eigendomsvoorbehoud het Duitse recht van toepassing is. Mits de exporteur ook daadwerkelijk in Duitsland levert. Haalt de Duitse koper de producten in Nederland op, dan werkt het niet.

Hoe krijgt de Nederlandse exporteur deze zekerheid?

De Nederlandse verkoper zal immers algemene verkoopvoorwaarden naar Nederlands recht hebben. En naar Nederlands recht is slechts een eenvoudig eigendomsvoorbehoud geldig. Toch is een eigendomsvoorbehoud naar Duits recht makkelijk te regelen. De Nederlandse verkoper kan zijn algemene voorwaarden met een eigendomsvoorbehoud naar Duits recht uitbreiden. Daarin neemt hij op dat voor de export naar Duitsland het uitgebreide eigendomsvoorbehoud naar Duits recht geldt en niet het eenvoudige eigendomsvoorbehoud naar Nederlands recht.

Biedt een dergelijk eigendomsvoorbehoud bij export naar Duitsland in geval van een faillissement altijd zekerheid? Nee, niet altijd. Wie bijvoorbeeld een schroef voor een vliegtuig levert, verkrijgt ook bij een verlengd eigendomsvoorbehoud niet het eigendom van het vliegtuig. De waarde van de schroef staat niet in verhouding tot de waarde van het vliegtuig. Een Kontokorrentvoorbehalt mag niet tot een onredelijk hoge zekerheid van de verkoper leiden. Maar in veel gevallen zal de Nederlandse verkoper met zo ‘n regeling sterker staan en tenminste een deel van zijn vordering kunnen incasseren. En dat kan een groot verschil maken.

In Duitsland heeft het eigendomsvoorbehoud in de praktijk enorme betekenis. Daarom is er ook veel jurisprudentie met betrekking tot de grenzen van een eigendomsvoorbehoud. Het is belangrijk om deze bij het opstellen van een eigendomsvoorbehoud in acht te nemen. Een exporteur naar Duitsland die onder een eigendomsvoorbehoud naar Duits recht levert, zal dan in veel gevallen sterker staan als zijn Duitse koper failliet gaat.

Mocht u naar aanleiding van het voorgaande nog vragen hebben, neem dan gerust contact op met Joachim Stab. Hij is advocaat en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten te Amsterdam. Joachim Staab is gespecialiseerd in Duits en Nederlands handelsrecht. Hij staat regelmatig Nederlandse ondernemers bij die op de Duitse markt actief zijn.