Wanneer is een ontwerp (van een woning) beschermd?

Op 17 november 2015 heeft het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden een interessante uitspraak gewezen over de bescherming van het ontwerp van een woning.

Uit de uitspraak blijkt dat ‘een zekere gelijkenis’ onvoldoende is. Er moet sprake zijn van een bewuste of onbewuste ontlening wil er sprake zijn van een inbreuk maken op de auteursrechten van de architect. Dit is een mate van overeenstemming die van zodanige aard en omvang is dat moet worden geoordeeld dat sprake is van een ongeoorloofde verveelvoudiging in auteursrechtelijke zin. Dit criterium is reeds bepaald in een eerdere uitspraak van de Hoge Raad.

Wat betekent dit dan meer concreet?

1. Beoordeeld moet worden in welke mate de totaalindrukken van het ontwerp van beide woningen overeenstemmen. De auteursrechtelijke beschermde trekken of elementen van het oorspronkelijke ontwerp zijn daarbij bepalend.
2. Bij de vergelijking dienen ook onbeschermde elementen en trekken van het oorspronkelijke ontwerp in aanmerking te worden genomen, echter alleen voor zover de combinatie daarvan aan de ‘werktoets’ beantwoordt (zie ook HR 22 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY1529).Met de ‘werktoetst’ wordt bedoeld de vraag of het oorspronkelijke ontwerp wel een auteursrechtelijk beschermenswaardig ‘werk’ is. Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, is namelijk vereist dat het desbetreffende werk een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt. Het Hof van Justitie van de EU heeft die maatstaf aldus geformuleerd dat het moet gaan om “een eigen intellectuele schepping van de auteur van het werk” (HvJEU 16 juli 2009, nr. C-5/08, LJN BJ3749, NJ 2011/288 (Infopaq I)).
3. Onbeschermd zijn die elementen en trekken van het oorspronkelijke ontwerp die louter een technisch effect dienen of te zeer het resultaat zijn van een door technische uitgangspunten beperkte keuze (zie hiervoor vgl. HvJEU, 22 december 2010, C-393/09, ECLI:EU:C:2010:816). Het overnemen van die elementen is vrij. Dit geldt bijvoorbeeld voor het overnemen van 30-jaren stijlelementen, tenzij de vormgeving daarvan zodanig is dat kan worden aangenomen dat de oorspronkelijke architect met zijn ontwerp op een voldoende eigen wijze uiting heeft gegeven aan genoemde 30-er jaren stijl (vgl. HR 29 december 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZC1942).
4. Dus zelfs indien de totaalindrukken overeenstemmen, kan het toch nog zijn dat er geen sprake is van auteursrechtelijk relevante overeenstemming en inbreuk, omdat er geen of te weinig auteursrechtelijk beschermde trekken zijn overgenomen. Omgekeerd betekent het feit dat de verschillen overheersen nog niet dat er geen auteursrechtelijke trekken zouden zijn overgenomen en er geen sprake van inbreuk is.

Totaalindrukken

In deze zaak die diende bij het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden werd uiteindelijk bepaald dat dat de totaalindrukken die beide woningen maken verschillend zijn door:

1. de afwijkende voorgevel; geen steen maar glas tot aan de grond,
2. het gebruik van een andere steensoort,
3. het gebruik van afwijkende kleuren,
4. het ontbreken van het voor het oorspronkelijke ontwerp kenmerkende toiletraampje,
5. de afwijkende luifel boven de voordeur,
6. de afwijkende situering van het keukenblok en
7. de andere inrichting van de badkamer.

Door deze verschillen zijn de nieuwe woningen anders dan het oorspronkelijke ontwerp en daardoor niet te beschouwen als kopieën van de woningen van het oorspronkelijke ontwerp.

Aanwezige punten van overeenstemming

De ook aanwezige punten van overeenstemming, maken niet dit niet anders. Het gaat daarbij om de volgende punten:

1. vormindeling en maatvoering, in het bijzonder de breedte van de tuingerichte kamer en de positionering van de toilet in de hoek van de woning,
2. positionering raamopeningen en muurdammen,
3. de tussendorpels in de kozijnen op de eerste verdieping,
4. maatvoering van de erker (doorlopend met fors overstek),
5. handhaving van een luifel boven de voordeur,
6. de uitvoering van de garagemuur in baksteen,
7. de vierzijdige schild, en
8. de horizontale lijnen in de gevel.

De redenen dat deze punten van overeenstemming niet maken dat er sprake is van een inbreuk op het ontwerp is dat deze punten, ieder voor zich, veel gebruikte elementen en (dus) banale elementen zijn. Alsmede bouwtechnisch bepaalde elementen, die op zichzelf beschouwd geen auteursrechtelijke bescherming genieten. Zonder nadere toelichting – die ontbreekt – valt volgens het hof daardoor niet in te zien dat de combinatie van deze elementen het persoonlijk stempel van de maker daarvan draagt en/of een eigen oorspronkelijk karakter heeft.

Hierdoor voldoet deze combinatie van elementen niet aan de ‘werktoets’. Hierdoor spelen deze elementen bij de beoordeling van de overeenstemming dan ook geen rol en staat het een ieder vrij deze elementen in woningen over te nemen.

Het enige element dat in deze uitspraak wel was overgenomen en mogelijk ook voldoet aan de werktoets, is de voordeur met de rechthoekige glasopeningen. Dit punt van overeenstemming weegt naar het oordeel van het hof echter niet op tegen de hiervoor genoemde afwijkingen en maakt dat de totaalindruk niet dezelfde is.